समाजमा अभिशाप मानिने बालविवाहलाई डोम समुदायले भने अनिवार्य ठान्ने गरेको

महोत्तरी-निलो रंगको कोट र पहेंलो रंगको टोपीमा ठाँटिएका बेहुला र रातो साडीमा सिंगारिएकी बेहुली। आँगनभरि जम्मा भएका आफन्तको आँखा बेहुला–बेहुलीमा ठोक्किएको छ। जन्तीको ध्यान बेहुला–बेहुलीभन्दा भोजभतेरतिर केन्द्रित छ। रक्सी र सुँगुरको मासुको स्वाद चाख्न जन्तीलाई भ्याइनभ्याई छ।दुई हजार तिरेर ल्याइएको साउन्ड सिस्टमबाट चर्को स्वरमा बजेको गीतमा सबै झुमेका छन्। २५ हजारमा ल्याइएको रात्रिनृत्यले बिहेको रौनक बढाएको छ।मटिहानी–१ का झगरु मल्लिक डोमकी ११ वर्षीया छोरी वीणाकुमारी र एकडारा बेला–५ का सुरेश मल्लिकका १२ वर्षीय छोरा रोशनको बिहेको यो माहोलले शनिबार महोत्तरी मटिहानीको डोम बस्ती तातेको थियो।

बिहेको सामाजिक र सांस्कृतिक दायित्वसमेत बुझ्न नसक्ने उमेरमा प्रणय सूत्रमा बाँधिन लागेका रोशन र वीणा कहिले वरिपरि त कहिले एकअर्कालाई हेर्दै अचम्म मानिरहेका थिए।बाँसको सामग्री बनाएर साँघुरो कोठामा जीवनयापन गर्ने मटिहानीका डोम समुदायमा बिहेको खुसी थामिसाध्य थिएन। मुलुकमा थुप्रै परिवर्तन भए पनि डोमबस्तीमा त्यसको कत्ति प्रभाव परेको छैन। आफ्नो पौराणिक रीतिरिवाजलाई निरन्तरता दिँदै बालविवाह गर्ने चलन डोम समुदायले छाड्न सकेको छैन।

सके गर्भमै, नभए ५ वर्षको उमेरभित्रै बिहे गरिसक्ने परम्पराअनुसार झगरु डोमले ११ वर्षीया छोरी वीणाको बिहे १२ वर्षीय रोशनसँग परम्परागत शैलीमा धुमधामका साथ गराए।समाजमा अभिशाप मानिने बालविवाहलाई डोम समुदायले भने अनिवार्य ठान्ने गरेको छ। यो समुदायमा सामान्यतः आमाको दूध छाडेको बच्चा बिवाहयोग्य मानिन्छ र बिहेका लागि वरवधु खोज्ने काम सुरु हुन्छ। पाँच वर्ष नाघेपछि छोराछोरीको बिहे हुन नसक्ने उनीहरूको विश्वास छ।जन्मेको तीन वर्षपछि बाबु गुमाएका रोशनको बिहे गर्नुको प्रमुख कारण जवान भएपछि आफ्नो जातकी केटी नपाउने डर हो। 'ठूलो भइसकेको छ, अब पनि बिहे नगरे आफ्नो जातकी केटी पाइँदैन,' रोशनका दाजु श्रवणले भने।

केटी पक्षले एक थान साइकल, चार आना सुनको गहना, २ हजार ५ सय नगद दाइजोस्वरूप दुलाहा पक्षलाई दिएका छन्। गाउँमा दुलाहा घुम्ने रथको ४ हजार, साउन्ड सिस्टमको २ हजार र रात्रिनृत्यबापत २५ हजार रुपैयाँसमेत दुलही पक्षले खर्च गरेको छ। दुलहीका बाबु झगरुले दाइजो, भोजभतेर, नाचगान, बस–जिप भाडा र सजावट गरी तीन लाख खर्च भएको बताए।

'बालविवाह जीवन तवाह', 'बिहेबारी २० वर्षपारि' जस्ता नारा डोम समुदायमा नपुगेको होइन तर सामाजिक–धार्मिक परम्पराप्रतिको विश्वास र आर्थिक–शैक्षिक ज्ञान अभावले उनीहरूले बालविवाहलाई निरन्तरता दिइरहेका छन्।जन्ती आएका मनरा–१ का रामसोगारथ मल्लिकले आफ्नो जातिमा बालविवाह कायमै रहेको स्विकार्दै न्यूनीकरणका लागि व्यापक चेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्ने बताए।

मुलुकी ऐन ११ औं संशोधनले केटाको उमेर २२ र केटीको उमेर १८ वर्ष कटेपछि मात्र बिहे हुनसक्ने व्यवस्था गरेको छ। उक्त ऐनले अभिभावकको मन्जुरीमा केटाको उमेर १८ र केटीको १६ वर्षमा पनि बिहे हुनसक्ने प्रावधान तोकेको छ।गरिब र अशिक्षित डोमहरूलाई कानुनको यस्तो व्यवस्थाबारे ज्ञान छैन। 'हामी कानुन जान्दैनौं,' दुलहीका बाजे महेन्द्र डोम भन्छन्, 'यो हाम्रो चलन हो। सानै उमेरमा बिहे नगरे हाम्रा छोराछोरीले जोडा नै पाउँदैनन्।'

दुलहीका पिता झगरुका अनुसार डोम समुदायमा बिहे भई श्रीमान्को घर भित्रिनासाथ दुलही माइत फर्किन्छिन्। दुलाहा जवान भएर भरणपोषण गर्नसक्ने भएपछि दुलहीलाई घर पठाउने चलन छ। मुलुकभर १० हजार डोम समुदायको जनसंख्या रहेकोमा महोत्तरीमा २ हजार हाराहारीमा डोम समुदायको बसोबास छ।
- साभार :- नागरिक