विभेद बिरुद्ध अभियान, २४ चैत २०७५, नेपाली समाजमा दिनहु दलित समुदायका नागरिक प्रताडित हुने अमानवीय घटनाक्रमले फड्को मार्ने क्रम रोकिएको छैन । यो देशको राजनीतिक परिवर्तनमा दलित समुदायले ठूलो योगदान दिएको छ । तर एकातिर दलित समुदायलाई राज्यबाट उत्पीडनमा पारिएको छ । अर्को तिर जातीय विभेदलाई एक हिसाबले स्वभाविक रुपमा मानिदै आइएको छ। देशमा संघिय लोकतन्त्र गणतन्त्र आइसकेको छ, तर देशमा गणतन्त्र बहाल छ भन्ने कुरा मान्न कोहि तयार देखिदैन। फलस्वरूप दलित समुदायमाथि हुने गरिने विभेदहरु लोकतन्त्रको विरुद्ध हुदा पनि , मानवअधिकारको विरुद्ध हुदा पनि, समाजमा 'दलित' समुदायका मान्छेलाई पशुको भन्दा तल्लो व्यवहार गरिंदा पनि नेपाली समाजका कथित उच्च जाति भनिनेहरूमा विभेद नगर्ने चेतना अझै पलाएको छैन , यो गलत हो भन्ने हिम्मत अझै आएको छैन ।
बाहुन क्षेत्री र दलित दुबै आर्यन समुदायबाटै आएका भए पनि हिन्दू वर्णाश्रमको जाति प्रथाअनुरुप जातीय र जन्मको आधारले दलित समुदायलाई छुवाछुत गर्ने र हेप्नुलाई एकदम स्वभाविक मान्नेहरुमा केहि बर्ष अघि सम्म आर्यन समुदायकाहरुकै बाहुल्यता थियो । तर अहिले दलित समुदायलाई हेप्ने महामारी यसरी फैलिएको छ कि के आदिवासी, के मधेसी , के अन्य समुदाय , के राजनीतिक दल , के पढेलेखेको बौद्दिक सवैमा सुनियोजीत रुपमा दलित समुदायलाई अपमान गर्ने रोग लागेको छ । दलित समुदायमाथि हुने गरिने विभेद भनेपछि ती सबै बिचारधारा , बादहरु र बौद्दिकताहरु गौण हुँदा रहेछन भन्ने हालै प्युठानको मल्लरानी गाउँपालिका–५ स्थित भूमि विकास आधारभूत विद्यालयकी प्रधानाध्यापक यशोधा श्रेष्ठले गरेको विभेदले पुष्टी गरीसकेको छ ।
हाम्रा समाजमा देखिएका सवै खाले विभेद र उत्पीडन अन्त्य गरी समानता, सामाजिक न्याय, समानुपातिक समावेशी सिद्धान्तमा आधारित समतामूलक समाज निर्माण गर्ने आदर्शमा संविधान स्थापित भएको छ ।हामी संविधानले विभेदरहित समाजको परिकल्पना गरेको त्यहि समाजको जग खन्दै छौ। किनकि समाज वनाउने भनेको एउटा प्रक्रिया हो, यो लामो समयसम्म चलिरहन्छ। तर बिडम्बना भोलिका पुस्ता, आउँदो पुस्तालाई कसरी विभेद रहित असल संस्कृति, शिक्षा र व्यवहार सिकाउने भन्ने विद्यालयकी प्रधानाध्यापक यशोधा श्रेष्ठले आफुमा जरो गाडेर बसेको उच्च जातिको मानव समुदायको रुपमा रहेको हेपाहा मानसिकताको संस्कारलाई मर्न नदिन आफु पछिको पुस्ता जो अहिले उनकै स्कुलमा अध्ययनरत छन तिनि मध्ये गैर दलित समुदायका बालमस्तिकलाई विभेद कसरि गर्ने र दलित समुदायकालाई विभेद के हो भनेर व्यवहारिकरुपमा बुझाउदै शिक्षा दिदै आएकी रहेछिन । विद्यालयकी प्रधानाध्यापक जस्तो बौद्दिक नागरिक बाट पाएको यस्तो विभेदकारी ब्यबहारले भोलिका पुस्ताको संस्कार कस्तो होला ? हामी सुन्ने सवैलाई लज्जित मात्र हैन घोतलिन बाध्य पारेको छ ।
त्यस्तै गरि यसै साता नुवाकोट निवासी ९ महिने सुत्केरी कल्पना सुनार माथी गणतन्त्रका नारा धेरै सुनिने राजधानी काठमाडौंको गोलढुङ्गा,सातधारामामा एउटै घर भाडमा बस्ने रिता आले मगर र सन्तोसी आले मगरले दलित समुदायको भनेर गरेको अमानविय ब्यबहार,विभेद तथा हिंसा सहनु परेको तितो सत्य सार्वजनिक भयो । एउटै घर भाडमा बस्ने ले सानो जात कमिनी भनी दिन रात देख्न साथ थुक्ने ,शौचालय एउटै प्रयोग हुदा चप्पल छोइयो भन्ने,दलितले लगाएको चप्पल छि छि भन्ने, गर्ने , कुट्ने जस्ता जातीय विभेद र अपमानका अनेकौँ दुरब्यबहार भोग्नु परेको कल्पना सुनारको भोगाई बाट राजधानी जस्तो ठाउमा दलित समुदाय माथि कति धेरै विभेद हुने रहेछ भन्ने कुरा नजिकैबाट तीतो अनुभव गराएको छ ।यी दुई घटना त दलित समुदाय माथि हुने गरिने विभेदको शैलीको एउटा उदाहरण मात्र हो ।यी र यस्ता सयौ सार्वजनिक नभएका घटनाहरु छन किनकि नेपाली समाजमा दलित समुदायलाई हेप्ने महामारी नै फैलिएको छ ।
बिरालालाई कोठामा थुनेर पिट्न खोजे त्यही बिरालोले घाँटी समातेर मार्न कोसिस गरेका प्रशस्त उदाहरण भेटिन्छन् ।त्यस्तै मान्छे एउटा निर्भिक प्राणी हो, चारैतिरबाट जात धर्म र विभेदकारी ब्यबहार र संस्कारको लौरोले घोचेर ,चेपेर प्रताडित गर्न खोजे तिरस्कार,अपमान, अवहेलना गरे, होच्च्याए र गिल्लाका पात्र बनाएर सडकमा जाने अवस्था आयो भने आफ्नो स्वाभिमान बचाउन उकुसमुकस भएको दलितले पनि बिरालाले झैँ घाँटी समातेर मार्न समेत पछि नपर्न सक्छ ।किनकी विभेदको शिकार आफै बन्ने पछि ढिलो चाडो आफु र आफ्ना ५० लाख जनसंख्या भन्दा बढी जनसंख्या रहेको दलित समुदायप्रति समाजको बांगो भएको दृष्टिलाई सोझो बनाउनु उसको पहिलो कर्तब्य र बाध्यता संगै हुन्छ।त्यस पछि अन्ततोगत्वा नेपाल फेरि द्वन्द्वतिर धकेलिने अवस्था आउन सक्छ । त्यसैले अमानवीय व्यवहार जोकोही बाट जसलाई भए पनि बोलौ र आफू पनि मानव हुने र अरुलाई पनि मानव ठान्ने, मान्ने र त्यही अनुरुप व्यवहार गर्ने प्रवृत्तिको विकास गरौ , जात , धर्म र धन सम्पतिको आडमा पलाएका हेपाहा मानसिकता परिवर्तन गरौ , सचेतनामूलक गतिविधि हामी सवैबाट गरौ अनि मात्र सयौ थरी नेपालीलाई एक ठाउँमा उभ्याउने समतामूलक समाजको ब्यबहारिक धरातल निर्माण हुन्छ ।
बाहुन क्षेत्री र दलित दुबै आर्यन समुदायबाटै आएका भए पनि हिन्दू वर्णाश्रमको जाति प्रथाअनुरुप जातीय र जन्मको आधारले दलित समुदायलाई छुवाछुत गर्ने र हेप्नुलाई एकदम स्वभाविक मान्नेहरुमा केहि बर्ष अघि सम्म आर्यन समुदायकाहरुकै बाहुल्यता थियो । तर अहिले दलित समुदायलाई हेप्ने महामारी यसरी फैलिएको छ कि के आदिवासी, के मधेसी , के अन्य समुदाय , के राजनीतिक दल , के पढेलेखेको बौद्दिक सवैमा सुनियोजीत रुपमा दलित समुदायलाई अपमान गर्ने रोग लागेको छ । दलित समुदायमाथि हुने गरिने विभेद भनेपछि ती सबै बिचारधारा , बादहरु र बौद्दिकताहरु गौण हुँदा रहेछन भन्ने हालै प्युठानको मल्लरानी गाउँपालिका–५ स्थित भूमि विकास आधारभूत विद्यालयकी प्रधानाध्यापक यशोधा श्रेष्ठले गरेको विभेदले पुष्टी गरीसकेको छ ।
हाम्रा समाजमा देखिएका सवै खाले विभेद र उत्पीडन अन्त्य गरी समानता, सामाजिक न्याय, समानुपातिक समावेशी सिद्धान्तमा आधारित समतामूलक समाज निर्माण गर्ने आदर्शमा संविधान स्थापित भएको छ ।हामी संविधानले विभेदरहित समाजको परिकल्पना गरेको त्यहि समाजको जग खन्दै छौ। किनकि समाज वनाउने भनेको एउटा प्रक्रिया हो, यो लामो समयसम्म चलिरहन्छ। तर बिडम्बना भोलिका पुस्ता, आउँदो पुस्तालाई कसरी विभेद रहित असल संस्कृति, शिक्षा र व्यवहार सिकाउने भन्ने विद्यालयकी प्रधानाध्यापक यशोधा श्रेष्ठले आफुमा जरो गाडेर बसेको उच्च जातिको मानव समुदायको रुपमा रहेको हेपाहा मानसिकताको संस्कारलाई मर्न नदिन आफु पछिको पुस्ता जो अहिले उनकै स्कुलमा अध्ययनरत छन तिनि मध्ये गैर दलित समुदायका बालमस्तिकलाई विभेद कसरि गर्ने र दलित समुदायकालाई विभेद के हो भनेर व्यवहारिकरुपमा बुझाउदै शिक्षा दिदै आएकी रहेछिन । विद्यालयकी प्रधानाध्यापक जस्तो बौद्दिक नागरिक बाट पाएको यस्तो विभेदकारी ब्यबहारले भोलिका पुस्ताको संस्कार कस्तो होला ? हामी सुन्ने सवैलाई लज्जित मात्र हैन घोतलिन बाध्य पारेको छ ।
त्यस्तै गरि यसै साता नुवाकोट निवासी ९ महिने सुत्केरी कल्पना सुनार माथी गणतन्त्रका नारा धेरै सुनिने राजधानी काठमाडौंको गोलढुङ्गा,सातधारामामा एउटै घर भाडमा बस्ने रिता आले मगर र सन्तोसी आले मगरले दलित समुदायको भनेर गरेको अमानविय ब्यबहार,विभेद तथा हिंसा सहनु परेको तितो सत्य सार्वजनिक भयो । एउटै घर भाडमा बस्ने ले सानो जात कमिनी भनी दिन रात देख्न साथ थुक्ने ,शौचालय एउटै प्रयोग हुदा चप्पल छोइयो भन्ने,दलितले लगाएको चप्पल छि छि भन्ने, गर्ने , कुट्ने जस्ता जातीय विभेद र अपमानका अनेकौँ दुरब्यबहार भोग्नु परेको कल्पना सुनारको भोगाई बाट राजधानी जस्तो ठाउमा दलित समुदाय माथि कति धेरै विभेद हुने रहेछ भन्ने कुरा नजिकैबाट तीतो अनुभव गराएको छ ।यी दुई घटना त दलित समुदाय माथि हुने गरिने विभेदको शैलीको एउटा उदाहरण मात्र हो ।यी र यस्ता सयौ सार्वजनिक नभएका घटनाहरु छन किनकि नेपाली समाजमा दलित समुदायलाई हेप्ने महामारी नै फैलिएको छ ।
बिरालालाई कोठामा थुनेर पिट्न खोजे त्यही बिरालोले घाँटी समातेर मार्न कोसिस गरेका प्रशस्त उदाहरण भेटिन्छन् ।त्यस्तै मान्छे एउटा निर्भिक प्राणी हो, चारैतिरबाट जात धर्म र विभेदकारी ब्यबहार र संस्कारको लौरोले घोचेर ,चेपेर प्रताडित गर्न खोजे तिरस्कार,अपमान, अवहेलना गरे, होच्च्याए र गिल्लाका पात्र बनाएर सडकमा जाने अवस्था आयो भने आफ्नो स्वाभिमान बचाउन उकुसमुकस भएको दलितले पनि बिरालाले झैँ घाँटी समातेर मार्न समेत पछि नपर्न सक्छ ।किनकी विभेदको शिकार आफै बन्ने पछि ढिलो चाडो आफु र आफ्ना ५० लाख जनसंख्या भन्दा बढी जनसंख्या रहेको दलित समुदायप्रति समाजको बांगो भएको दृष्टिलाई सोझो बनाउनु उसको पहिलो कर्तब्य र बाध्यता संगै हुन्छ।त्यस पछि अन्ततोगत्वा नेपाल फेरि द्वन्द्वतिर धकेलिने अवस्था आउन सक्छ । त्यसैले अमानवीय व्यवहार जोकोही बाट जसलाई भए पनि बोलौ र आफू पनि मानव हुने र अरुलाई पनि मानव ठान्ने, मान्ने र त्यही अनुरुप व्यवहार गर्ने प्रवृत्तिको विकास गरौ , जात , धर्म र धन सम्पतिको आडमा पलाएका हेपाहा मानसिकता परिवर्तन गरौ , सचेतनामूलक गतिविधि हामी सवैबाट गरौ अनि मात्र सयौ थरी नेपालीलाई एक ठाउँमा उभ्याउने समतामूलक समाजको ब्यबहारिक धरातल निर्माण हुन्छ ।
No comments:
Post a Comment