जुन देवालयमा दलितहरु पुजारी हुन्छन्, व्राम्हणहरु भक्तजन

प्रेम सुनार, गुल्मी, २०७४ जेठ  ५  । मन्दिर भित्र दलित समुदायका पुजारीहरुले धमाधम पुजा–पाठ गरी रहेका हुन्छन् । ष्ता मन्दिर वाहिर व्राम्हण क्षेत्री मगर लगायतका भक्तजनहरु हात जोडेर वर मागी रहेका देखिन्छन् । जातिय विभदले आक्रान्त हाम्रो नेपाली समाजमा त्यो दृश्य नियाल्दा कुन दुनियाँमा आईयो जस्तो महशुस हुन्छ । त्यो दृश्य हो गुल्मीको मालिका गाउँपालिका अन्तरगत साविकको ह्वाङ्गदी गाविसको एक देवालयको ।देशका विभिन्न मठ–मन्दिरहरुमा दलितहरुलाई प्रवेश नदिईएको विरुद्धमा दलित अधिकारकर्मीहरुले आन्दोलन गर्दै आई रहेका वेला ह्वाङदीमा रहेको व्रम्हा हस्त निशेल गौतम देवालयमा भने यस्तो देशमै नौलो प्रायः र उदाहरणीय कार्य हुने गरेको हो । जहाँ मन्दिर भित्र दलित पुजारीहरुले पुजा गर्छन र वाहिर व्राम्हण क्षेत्री मगर लगायतका अन्य जातिहरु ति दलित पुजारीहरुका अनन्य भक्तजन हुँदै शिर झुकाएर वर माग्छन् ।

पृथ्वी नारायण शाहले नेपाली एकिकरण गर्नु अघि देखि नै प्युठानको रजेनामा अस्तीत्वमा रहेको निशेल गौतम गोत्राका बिश्वकर्मा बन्धुहरुको देवालय हो त्यो । आज भन्दा ५ सय वर्ष अघि देखि प्युठानबाट गुल्मीको उक्त स्थानमा स्तान्तरण गरिएको उक्त देवालयमामा देशमै सकारात्मक सन्देश दिने समाचार हुँदा हुँदै पनि हाल सम्म सञ्चार माध्यमबाट ओझेलमा पर्दै आर्इृ रहेको छ ।

हरेक दुई वर्षको वैशाखे पुर्णीमाको दिन ति वन्धुहरुले कुल पुजा गर्दछन् । जहाँ दलित समुदायको भन्दा दोव्वर पाठा वलि चढाउँछन् ग्रैह्र दलित समुदायले । जे वर मागे पनि पुरा हुने जनविश्वास रहेकोले उनिहरुले भन्दा बढि व्राम्हण क्षेत्री मगर लगायतका अन्य जातीहरुले भक्कल गरेका मेडाहरु चडाउने गर्दछन् र दलित पुजारीहरु संग हातमा प्रसाद थापेर खान्छन् । सदरमुकाम तम्घास देखि करिव ४५ किलो मिटर उत्तर वाग्लुङ्गको सिमाना गंगारे र गुल्मी म्याले वडचौर टापुमा उक्त देवालय रहेको छ ।

जहाँ गुल्मी , प्युठान , वाग्लुङ्ग , रुपन्देही र भारत सम्म रहेका विभिन्न जातीहरु दलिहरुको त्यस देवालयका पाठा भक्कल चढाउन आएका हुन्छन र अपार भिड लाग्ने गर्दछ । यसपालीको बैशाखपुर्णीमाा भाईहरुका अनिवार्य मेडा जम्मा १ सय ३० वटा परेका थिए भने व्राम्हण क्षेत्री लगायतका अन्य समुदायले करिव २ सय वडा भक्कल .गरेका पाठा वली चाढाएका थिए ।

‘ यस्तो मन्दिर कहि कतै छैन्’

त्यहाँ मेला भर्न सदरमुकाम तम्घासबाट पुगेका गोविन्द कँडेलले दलितहरु पुजारी व्राम्हण लगायतका अन्य जातीहरु भक्तजन बन्ने त्यस्तो मन्दिर कहि कतै नभएको ठोकुवा गरे । उनले भने–‘ म त अचम्मै परे , म पनि व्राम्णको छोरा हुँ ,म जस्ता सवैले प्रशाद ग्रहण गरे पछि मैले पनि तिनै बिश्कर्मा पुजारीले दिएको प्रशाद ग्रहण गरे र शिर निहुराएर मेरो मनले चाहेको वर मागें । यस्तो मन्दिर त नेपालमा मात्र होईन अन्य मुलकका हिन्दुहरुले पनि बनाएका छैनन । लगायतका उनि जस्तै भक्तजन बनेको अन्य जातीहरुले पनि आफुले कतै नदेखेको बताउँदै यस्तो मन्दिर देशभरमै पहिलो मन्दिर हुन सक्ने दावि गरे ।

ुनेपालमा मात्र भरी मात्र होईन ,अन्य देशका हिन्दुहरुमा पनि अन्य दे आफुले कतै नदेखेको बताउँदै यस्तो मन्दिर देशभरमै पहिलो मन्दिर हुन सक्ने दावि गरे । त्यहाँ आएका व्राम्हण क्षेत्री मगर लगायतका श्रद्धालु भक्तजनहरु मध्ये कैसैले आफुले मागेको वर पुरा भए पछि पाठा भक्कल चढाउन आएको बताए भने कसैले भर्खर वर माग्न आएको प्रतिकृया दिए ।स्थानिवासीको पुरानो पिडिले मात्रै होईन नयाँ पिढिले समेत निशेल गौतमहरुका देवताहरु प्रति आश्था राख्दै आएको स्थानि व्राम्हण समुदायकी एक किशोरी शरिता घिमिरेले बताईन । जे वर मागे पनि पुग्ने भएकोले सदियौं देखि बिश्वकर्माको यस देवालयमा व्रम्हण क्षेत्री लगायतका सवै जातजाति पुजा गर्न आउने गरेको पाठा भक्कल चढाउन आएका ओमबहादुर बुढाले बताए । यहाँ कसको मन्दिर र को पुजारी भन्ने मतलव हुदैन् जे कामना ग¥यो त्यही पुग्ने यस्तो शक्ति भएको विश्वकर्माहरुको यस देवालयमा त्यस्तो विभेद सोचे पनि अधर्म हुने स्थानिय व्रम्हाण ‘समुदायका भक्तजनहरुले बताए ।

त्यहीबाट सुरु भएको थियो यो देशरभर चर्चित उखान

अहिलेको युगमा पाच्य नहुने देशैभर चर्चा हुने एउटा यस्तो उखान छ –‘राजाको काम छाडी कामीको देवाली ?’ भन्ने । जो त्यसै देवालयको उत्तपत्ती संगै भएको रहेछ । उनीहरुको कुल देवताको उत्पत्ती र शक्तिको पौराणीक कथावारे त्यस कुल सेवा समितिका अध्यक्ष तुलबहादुर बिश्वकर्मा यसरी त्यस देवालयको उत्पत्ती र ऐतिहाँसिक तथ्यवारे प्रकाश पार्छन्–

सुन्दरीको मोहले बिश्वकर्मा बने ब्राम्हण

अहिलेका यि बिश्वकर्माका पुर्खाहरु परापुर्वकादमा गौतम थरका व्राम्हण थिए । ४ भाई व्राम्हणहरु मध्ये कान्छा भाईले एक दिन एउटा पँधेरोमा पानी भर्दै गरेकी सुन्दरीलाई देखे । वोला चाल गर्ने ईच्छुक भए पछि पानी मागेर पिउन थाले । पिई सके पछि परिचय आदान प्रदान भयो । ति सुन्दरीले आफु बिश्वकर्माकी छोरी बएको बताईन ।

घरमा आएर आमा लगायतका परिवारजन संग त्यो कुरा बताए । उनले आफ्नो जात त्यागेर तिनै सुन्दरीलाई अंगाल्ने घोषणा गरे । घरबाट हिडेर वाग्लुङ्गको निशी भन्ने ठाउँमा आएर तिनै सुन्दरी संग वैवाहिक सम्वन्ध स्थापित गरेर बसे । उनी संग व्रम्हशक्ति थियो । उनले वाण प्रहरा गरेर जुन भिर चट्टानबाट पनि पानीका मुहान निकाल्न सक्दथे । व्रम्हशक्ति मार्फत उनले रातभारी तामाको तमौरामा पानी राख्ने अर्को दिन तमारो भरी पैसा हुने गर्दथ्यो ।

त्यो तत्कालिन राजाले थाह पाए पछि उनलाई अवैध पैसा ( सिक्का ) काटेको आरोपमा पक्राउ गरियो । उनले त्यस दिन मलाई छाड्दिनुस महाराज आज मेरो कुल पुजा हो । पुजा गरेर भोली आउँछु भनेर जम्ले हात गरे । राजा झोक्कीदै भने–‘ राजा काम छाडी कामी देवाली .. ? त्यो सुनेर भाई भारदार र पाले पहरा गलल्ल हाँसे । त्यस पछि उनिहरु मार्फत नै त्यो उखान देशैभर चर्तित भयो र अहिले पनि कहिले काँही ठट्टा गरेर उखान हाल्ने गरिन्छ ।

आफु माथी त्यो उपहास राजाबाट त्यो उपहास र प्रहरीले नेल लगाएर दिनैभर घामा सुताउने आदेशले हस्ते कामी रिसले चुर भए । उनले पानीको वर मागे लगत्तै तत्काल आकाशबाट पानी प¥यो । साँझ सम्म नेलमा बाँधिएका उनले व्राम्हजी संग नेल तोडि दिन पनि वर मागे । नेल पनि तत्काल तोडियो । त्यो देखेर प्रहरीहरु च्कित परे ।

प्रहरीले भने हे प्रभु तपाई महाशक्ति पुरुष हुनुहुदो रहेछ हामीले त छाड्न मिल्दैन राज समक्ष पुराउँछौं भनेर लगे । राजाले जंगिदै सोधे – तँ जादुगर होस कि तान्त्रिक होस ? भनेर । उनले होईन म व्रम्हशक्ति ग्रहण गरेको मान्छे हुँ भने ।

शक्ति परिक्षणका लागि राजाले हाल सम्म पनि प्युठानमा रहेकोे सुख्खा दहमा भरी तलाउ पानी बनाएर देखा भने । उनले साँझ एक लोटा पानी त्यो सुख्खा दहमा के राखेका थिए अर्को दिन भरीभराउ ताल बन्यो । राजाले फेरी प्युठान रजेनाको त्यो तालबाट सुरुङ्ग पत्ता लगाउन लगाए । अहिले पनि त्यो सुरुङ्ग रहेको छ ।

राजाले उनको व्रम्हशक्ति प्रति विश्वास राखेर उनका व्रम्ह हस्त गोतामे कुलान पुजामा सुन चाँदीका ध्वजा पता सहित वलि चढाउन थाले । उनै हस्ते गोतामेका सन्तानहरु पछि वाग्लुङ्गको निशी भन्ने स्थानमा आएर बसेका थिए ।

तिनै मध्येका केहि बिश्वकर्माहरुलाई आरने काम गराउनका लागि तत्कालिन गुल्मी म्यालाका घर्ति मगरहरुले ल्याएका थिए । यसरी सुरु भएको उनिहरुको वस्ती विकासका क्रममा उनिहरुका पुर्खा मध्येका बिरु भन्ने व्यक्ति पुर्खेयौली घर प्युठानको रजेना कुल देवता लिन गए । उनलाई जासुस भएको आरोप लगाउँदै जाल भित्र थुनेर राखे । पछि उनले परिचय थिए पछि जाल भित्रैबाट दुई हातले जति कुल घरबाट जति पुरातात्विक र धर्मिक वस्तु झिक्न सक्छस् त्यति नै लैजान पाउन सर्त अगाडी सारियो । सोही अनुरुप उनले एउटा दियो , एउटा त्रिशुल र एउटा शिला ल्याएर म्यालामा त्यस देवालय स्थापना गरेका थिए ।

खडेरी परे अहिले पनि निशेल गौतम नै पुर्काछन् स्थानियले

हरेक वर्ष हिउँदे याममा लामो खडेर परे स्थानिवासीले उनै निशेल गौतम कुल देवता पुकारेर पानीको वर मागन्ने गरेका छन् र पानी पर्ने पनि गरेको स्थानियले बताए । छिमेकी गाउँ अर्खवाङ्गका एक जना थापा थरका व्यक्तिलाई विहे गरेको १२ वर्ष सम्म सन्तान भएनन । अन्ततः उनि त्यही देवालयमा वर माग्न आए ।त्यस पछि उनले लगातार चार भाई छोराहरु पाए । त्यस पछि उनले त्यसै कुलान पुजा गर्न थाले । यस्ता थुप्रै व्यक्तिहरु प्रमाणका रुपमा फेला पर्ने गरेका छन् ।

कुल पुजाको दिन अन्य समुदायहरु व्लि चढाउन मात्र आउँदैनन । विरामी परेको भए उपचार गर्न समेत आउने गरेका छन् । त्यस कुलका मुलधामीले आफुले हेराएमा विमारीहरु ीनको भएर जाने गरेको दावि गरे ।

वलि चढाउन आउने मध्ये कतिपय व्राम्हण समुदाय बिश्वकर्मा पुजारीले काटमार गरेको पाठाको मासु खाँदैनौं यहि राख त भन्दैनन ? भन्ने प्रश्नमा अध्यक्ष बिश्वकर्माले अहिले सम्म कसैले त्यस्तो नगरेको बरु केहि वर्ष अघि देखि प्रसाद समेत आफै मागेर खान थाल्नु भएको बताए । .

उनले त्यस देवालय ऐतिहाँिसक र सवै जातजातीहरुको आश्थाको केन्द्र भएकोले पर्यटकिय क्षेत्रका रुपमा विकास गर्न समेत पहल गर्नु पर्नेमा जोड दिए ।

त्यसको शिर पश्चिम , उत्तर र दक्षिण भाग लुम्निी अञ्चलकै दोश्रो उचो लेख मदाने संरिक्षत बन पनि त्यतिकै ऐतिहाँसिक र पर्यटन विकासका लागि नेपाल सरकारबाट कार्यक्रम सञ्चालन भई रहेको छ । त्यस्तै त्यहाँ अर्को प्रशिद्ध मालिका मन्दिर र कैयौं लोपउन्मुख वनस्पति, जंगली जनवार पनि त्यस क्षेत्रमा रहेकोले देशमै उदाहरणीय दलित पुजारी ग्रैह दलित भक्तजनरहेको त्यस बिश्वकर्माहरुको देवालयको संरक्षण र विकासका लागि सम्वन्धीत निकालये चासो देखाउन आवश्यक देखिन्छ ।इबाग्लुंग बाट साभार