बैसाख ७ , विभेद बिरुद अभियान - सूचना विभागका अनुसार २०६८ चैत्र मसान्तसम्म सूचना विभागमा ५०४ दैनिक, २३६६ साप्ताहिक, ४३२ पाक्षिक, १८४६ मासिक, ५२९ त्रैमासिक, ३२५ द्वैमासिक, ३५ अर्धसाप्ताहिक, ३५ चौमासिक, ७० अर्धवार्षिक, ७९ वार्षिक पत्रिका दर्ता छन् । ३१३ वटा एफएम रेडियो तथा दुई दर्जनजति टेलिभिजनले प्रसारण गरिरहेका छन् । यसका साथै दर्जनाँै अनलाइन म्यागेजिन प्रकाशित छन् ।
यी माध्यममा संलग्न दलित समुदायका करिब ७०० जति सञ्चारकर्मीमध्ये नियमित करीब तीन सय र आंशिक रूपमा चार सयजति जनशक्ति आबद्ध रहेको पाइएको छ । नेपालको सन्दर्भमा दलित समुदायका दर्जी तथा गन्धर्वले कटवाली तथा गीत–संगीतमार्फत परापूर्वकालदेखि परम्परागत सञ्चारमाध्यम र तौरतरिकाले सञ्चारकर्मीका रूपमा काम गर्दै आएको पाइन्छ । नेपाली मञ्च जनउत्थान, दलित आवाज, दलित निगरानी, कटवाल रेडियो (बुटवल) र दलितमुखी कार्यक्रमका सिलसिलामा धेरैको सहभागिता रहेको पाइन्छ । नेपाली कांग्रेसका पूर्वमहामन्त्री धनमानसिंह परियारको नेतृत्वमा क्षेत्रपाटीमा “बालसखा दल” को नामबाट उहाँकै सम्पादकत्वमा विसं २००८ मा बालसखा (मासिक) प्रकाशित भएको थियो । केही अंकपछि यो बन्द भयो । बीबी सुन्दासको समूहले विसं २०१३ मा बालसाहित्य त्रैमासिक (हस्तलिखित) प्रकाशित गरेको थियो ।
“बालसाहित्य मण्डल” को तर्फबाट बीबी सुन्दास र कृष्ण जोशीको प्रधानसम्पादकत्व तथा गजेन्द्रमणि प्रधान र डबल दुःखीको सम्पादनमा त्रैमासिक रूपमा निस्कने यो पत्रिका ६ अंकसम्म प्रकाशित भएको थियो । यसैगरी, बालसाहित्य मण्डलबाट विसं २०१५ मा बीबी सुन्दास, कृष्ण जोशी र शैलेन्द्र साकारको सम्पादनमा प्रकाशित आँकुरो त्रौमासिक पत्रिकाले भोजपुरमा बालसाहित्यको गतिविधि बढाएको थियो । यसअघि विसं २०१२ को अन्तिम महिनातिर बबी सुन्दास, डबलकाजी श्रेष्ठ, कृष्ण जोशी, परशु प्रधान, केशव श्रेष्ठलगागतका युवाको सक्रियतामा बालसहित्य त्रैमासिक, आँकुरो तथा गोरेटोजस्ता बालपत्रिका प्रकाशित गरेको थियो । प्रकाश परियार (पूर्वसहायकमन्त्री) विसं २०२८ मा भैरहवाबाट प्रकाशित दैनिक खबरको सहायक सम्पादक हुनुहुन्थ्यो भने त्यसैबेला भैरहवाबाटै प्रकाशित हुने साहित्यिक पत्रिका भेटघाटको सहसम्पादक भएर उहाँले पत्रकारिता गर्नुभएको थियो । नेपाली पत्रकारितासँग आबद्ध जितु गौतम विसं २०४७ देखि २०५३ सम्म स्थानीय तथा राष्ट्रियस्तरका पत्रपत्रिकाको स्थानीय प्रतिनिधि र केही समय नवसमानता द्वैमासिकको सम्पादक हुनुहुन्थ्यो ।
बेलबहादुर पोखरेल विश्वकर्मा पर्वतबाट केही समय प्रकाशित भएको “कुल्चिएका आत्माहरू” द्वैमासिक पत्रिकाको प्रमुख सल्लाहकार र संरक्षक भएर उहाँले दलित समुदायलाई चेतना र शिक्षामार्फत सशक्त बनाउने प्रयास गर्नुभएको थियो । सो पत्रिकाको प्रधान सम्पादकमा प्रा. डम्बरबहादुर विश्वकर्मा हुनुहुन्थ्यो । दुर्गा दर्नाल धनकुटाबाट प्रकाशित उकालोका सम्पादक हुनुहुन्थ्यो । उमालाल विश्वकर्माले पत्रकारिताको माध्यमबाट पनि मुलुकको सामाजिक तथा राजनीतिमा योगदान दिनुभएको छ । उहाँ विराटनगरबाट प्रकाशित हुने (२०३९) “साप्ताहिक नेपाल” को प्रधानसम्पादक तथा प्रकाशक हुनुहुन्थ्यो । यसअघि विसं २०३५ मै उहाँ मुक्ति पत्रिकाको सल्लाहकार भएर पत्रकारितातिर आबद्ध हुनुभएको थियो । उहाँका छोरा किशोर विश्वकर्मा कवि तथा मुक्तिका सम्पादक हुनुभएको पाइन्छ । रूसबाट पत्रकारितामा स्नातक गर्नुभएका टीआर विश्वकर्मा २००६ मा धरान पब्लिक हाइस्कुलबाट प्रकाशित छात्रधारा (हस्तखिलित) पत्रिकाको उपव्यवस्थापक हुनुभयो । उहाँ साप्ताहिक, समय, मातृभूमि, समीक्षाजस्ता तत्कालीन चर्चित पत्रिका र केही समय राष्ट्रिय समाचार समितिको सहायक सम्पादक र प्रेरणा साप्ताहिकको प्रधानसम्पादकको हैसियतले पत्रकारिता गर्दै नेपाल पत्रकार संघको केन्द्रीय सदस्य (गोविन्द वियोगीको अध्यक्षताको समितिमा) समेत हुनुभयो । यसको प्रकाशकमा साहित्यकार तथा उहाँकी श्रीमती मीठाइदेवी विश्वकर्मा प्रकाशक हुनुहुन्थ्यो । छोरा कसमस विश्वकर्माले रासस र दी हिमालयन टाइम्समा पत्रकारिता गर्नुभयो । हिजोआज उहाँ रिपब्लिका दैनिकसँग आबद्ध हुनुहुन्छ । दलितमुखी पत्रिका “प्रतिनिधि” का प्रधानसम्पादक रहनुभएका ओमप्रकाश भीकेका गोरखापत्र, राजधानी, स्पेसटाइम, नेपाल समाचारपत्रलगायत दर्जनौँ पत्रपत्रिकामा समसामयिक लेख तथा रचना प्रकाशित छन् ।
यी माध्यममा संलग्न दलित समुदायका करिब ७०० जति सञ्चारकर्मीमध्ये नियमित करीब तीन सय र आंशिक रूपमा चार सयजति जनशक्ति आबद्ध रहेको पाइएको छ । नेपालको सन्दर्भमा दलित समुदायका दर्जी तथा गन्धर्वले कटवाली तथा गीत–संगीतमार्फत परापूर्वकालदेखि परम्परागत सञ्चारमाध्यम र तौरतरिकाले सञ्चारकर्मीका रूपमा काम गर्दै आएको पाइन्छ । नेपाली मञ्च जनउत्थान, दलित आवाज, दलित निगरानी, कटवाल रेडियो (बुटवल) र दलितमुखी कार्यक्रमका सिलसिलामा धेरैको सहभागिता रहेको पाइन्छ । नेपाली कांग्रेसका पूर्वमहामन्त्री धनमानसिंह परियारको नेतृत्वमा क्षेत्रपाटीमा “बालसखा दल” को नामबाट उहाँकै सम्पादकत्वमा विसं २००८ मा बालसखा (मासिक) प्रकाशित भएको थियो । केही अंकपछि यो बन्द भयो । बीबी सुन्दासको समूहले विसं २०१३ मा बालसाहित्य त्रैमासिक (हस्तलिखित) प्रकाशित गरेको थियो ।
“बालसाहित्य मण्डल” को तर्फबाट बीबी सुन्दास र कृष्ण जोशीको प्रधानसम्पादकत्व तथा गजेन्द्रमणि प्रधान र डबल दुःखीको सम्पादनमा त्रैमासिक रूपमा निस्कने यो पत्रिका ६ अंकसम्म प्रकाशित भएको थियो । यसैगरी, बालसाहित्य मण्डलबाट विसं २०१५ मा बीबी सुन्दास, कृष्ण जोशी र शैलेन्द्र साकारको सम्पादनमा प्रकाशित आँकुरो त्रौमासिक पत्रिकाले भोजपुरमा बालसाहित्यको गतिविधि बढाएको थियो । यसअघि विसं २०१२ को अन्तिम महिनातिर बबी सुन्दास, डबलकाजी श्रेष्ठ, कृष्ण जोशी, परशु प्रधान, केशव श्रेष्ठलगागतका युवाको सक्रियतामा बालसहित्य त्रैमासिक, आँकुरो तथा गोरेटोजस्ता बालपत्रिका प्रकाशित गरेको थियो । प्रकाश परियार (पूर्वसहायकमन्त्री) विसं २०२८ मा भैरहवाबाट प्रकाशित दैनिक खबरको सहायक सम्पादक हुनुहुन्थ्यो भने त्यसैबेला भैरहवाबाटै प्रकाशित हुने साहित्यिक पत्रिका भेटघाटको सहसम्पादक भएर उहाँले पत्रकारिता गर्नुभएको थियो । नेपाली पत्रकारितासँग आबद्ध जितु गौतम विसं २०४७ देखि २०५३ सम्म स्थानीय तथा राष्ट्रियस्तरका पत्रपत्रिकाको स्थानीय प्रतिनिधि र केही समय नवसमानता द्वैमासिकको सम्पादक हुनुहुन्थ्यो ।
बेलबहादुर पोखरेल विश्वकर्मा पर्वतबाट केही समय प्रकाशित भएको “कुल्चिएका आत्माहरू” द्वैमासिक पत्रिकाको प्रमुख सल्लाहकार र संरक्षक भएर उहाँले दलित समुदायलाई चेतना र शिक्षामार्फत सशक्त बनाउने प्रयास गर्नुभएको थियो । सो पत्रिकाको प्रधान सम्पादकमा प्रा. डम्बरबहादुर विश्वकर्मा हुनुहुन्थ्यो । दुर्गा दर्नाल धनकुटाबाट प्रकाशित उकालोका सम्पादक हुनुहुन्थ्यो । उमालाल विश्वकर्माले पत्रकारिताको माध्यमबाट पनि मुलुकको सामाजिक तथा राजनीतिमा योगदान दिनुभएको छ । उहाँ विराटनगरबाट प्रकाशित हुने (२०३९) “साप्ताहिक नेपाल” को प्रधानसम्पादक तथा प्रकाशक हुनुहुन्थ्यो । यसअघि विसं २०३५ मै उहाँ मुक्ति पत्रिकाको सल्लाहकार भएर पत्रकारितातिर आबद्ध हुनुभएको थियो । उहाँका छोरा किशोर विश्वकर्मा कवि तथा मुक्तिका सम्पादक हुनुभएको पाइन्छ । रूसबाट पत्रकारितामा स्नातक गर्नुभएका टीआर विश्वकर्मा २००६ मा धरान पब्लिक हाइस्कुलबाट प्रकाशित छात्रधारा (हस्तखिलित) पत्रिकाको उपव्यवस्थापक हुनुभयो । उहाँ साप्ताहिक, समय, मातृभूमि, समीक्षाजस्ता तत्कालीन चर्चित पत्रिका र केही समय राष्ट्रिय समाचार समितिको सहायक सम्पादक र प्रेरणा साप्ताहिकको प्रधानसम्पादकको हैसियतले पत्रकारिता गर्दै नेपाल पत्रकार संघको केन्द्रीय सदस्य (गोविन्द वियोगीको अध्यक्षताको समितिमा) समेत हुनुभयो । यसको प्रकाशकमा साहित्यकार तथा उहाँकी श्रीमती मीठाइदेवी विश्वकर्मा प्रकाशक हुनुहुन्थ्यो । छोरा कसमस विश्वकर्माले रासस र दी हिमालयन टाइम्समा पत्रकारिता गर्नुभयो । हिजोआज उहाँ रिपब्लिका दैनिकसँग आबद्ध हुनुहुन्छ । दलितमुखी पत्रिका “प्रतिनिधि” का प्रधानसम्पादक रहनुभएका ओमप्रकाश भीकेका गोरखापत्र, राजधानी, स्पेसटाइम, नेपाल समाचारपत्रलगायत दर्जनौँ पत्रपत्रिकामा समसामयिक लेख तथा रचना प्रकाशित छन् ।
पूर्वसांसद (पर्वत) मनबहादुर विश्वकर्मा सबै जातिका लागि समान अधिकार, दलित मुक्ति र जातीयविभेद उन्मूलन हाम्रो सरोकार” भन्ने नारासाथ प्रकाशित समानता अभियान (द्वैमासिक) पत्रिकाको सम्पादक, प्रकाशक र संरक्षक हुनुहुन्थ्यो । लेख लेखनीमा सोख भएका गोल्छे सार्की केही समय समालोचना पत्रिकासँग आबद्ध हुनुहुन्थ्यो । परिश्रमी, नेपाली मञ्च, जनउत्थानजस्ता मासिक पत्रिकाका संरक्षक र साथीलगायत विभिन्न पत्रिकासँग सम्बद्ध साहित्यकार पदम सुन्दासले विसं २०२७ पुसबाट जिल्ला पञ्चायत भोजपुरद्वारा प्रकाशित “भोजपुर” मासिक समाचारपत्रको सम्पादन गर्नुभएको थियो । केही वर्ष प्रकाशित भई बन्द भएको सो पत्रिकाले समाचारका साथै साहित्यिक विधामा पनि राम्रो स्थान दिएको थियो । लक्ष्मण उदास र पदम सुन्दासले सो पत्रिकाको सम्पादन गर्नुभएको थियो । जवहार रोक्काले जमरा, मुक्ति र मुक्तिचक्रजस्ता पत्रिकाको सम्पादन गर्नुभएको थियो । झन्डै ६ दर्जनजति त्यस्ता कृति प्रकाशित भएका द्रोणप्रकाश रसाइली (२०२८ को एसएलसी बोर्डफस्र्ट) पिटर क्वेसनरीले लेख्नुभएको ह्यान्ड बुक अफ एनिमल हेल्थको अनुवाद गर्नुभएका उहाँले भेटेरीनरी रिभ्यु, प्रविधि सँगालो, लुम्ले न्युज लेटरजस्ता पत्रिकामा सम्पादनको भूमिका निर्वाह गरिसक्नुभएको छ ।
पत्रकार विनोद पहाडीको सक्रियतामा नेपाली मञ्च लामो समयदेखि प्रकाशित छ । दलित गैरसरकारी संस्था महासंघको प्रकाशकत्वमा प्रकाशित दलित खबर पत्रिकामा बुद्धिजीवी हीरा विश्वकर्मा, बामुराम विश्वकर्मा, जनउत्थानमार्फत मानबहादुर विश्वकर्मा (प्रमुख जिल्ला अधिकारी) लगायतले योगदान दिनुभयो । शंकर विश्वकर्मा (पाल्पा) प्रतिनिधि २०३६ को सम्पादक हुनुभएको थियो । एक जमानाका चर्चित पत्रकार सीके गदालले यस क्षेत्रमा ठूलो योगदान दिनुभएको छ । त्यसैगरी, हीरा विश्वकर्मा (रासस), सुभाष दर्नाल (स्वर्गीय), आरआर क्याम्पसबाट आमसञ्चार तथा पत्रकारिता विषयमा स्नातकोत्तर गर्नुभएका जेबी विश्वकर्माको विभिन्न पत्रपत्रिका आलेख प्रकाशित छन् । विश्वकर्माको नेपाली मिडियामा दलित : सहभागिता र विषयवस्तु नामक अनुसन्धानात्मक पुस्तक प्रकाशित छ । आलेखमा सबैको नाम यहाँ उल्लेख गर्न असम्भव भएकाले यसबारे थप खोज अनुसन्धान आवश्यक छ ।
गोर्खा पत्र बाट
गोर्खा पत्र बाट
No comments:
Post a Comment