उत्तेजनाले समाज परिवर्तन हुँदैन ,समाज चेतनाले बदलिन्छ -बुद्ध परियार

विभेद बिरुद अभियान -चैत्र १७ -प्रसङ्ग त्यहि एसिड आक्रमण को हो जसमा एक दलित युबक जीवन बिक ले प्रेममा पाएको धोखा र जातीय रुपमा सहनु परेको अपमान अनि छुत-अछुत को भेदभाव का काराण आबेशमा आएर,उत्तेजनाले  बदला को मनसायले,प्रतिसोध को लागि नेपाली किशोरी हरु संगिता मगर र सीमा बस्नेत माथि एसिड ले आक्रमण गरि एस.एल.सी. को मुखैमा घाइते बनाएर अस्पतालको शैया मा पुराएको छ ।

          

छोएको  नखाने ,अछुत ,पानी नचल्ने जात भनेको  धेरै चोटी सुनेको  र  धेरै चोटी  भोगे को पनि थिए मैले, तर दलित शब्दकहिले सुने को थिइन , सायद पहिलो पल्ट २०५४/५५  सालतिरको परियार सेवा समाजको बार एसोसिएसनको  भेला मा सुन्ने मौका पाएको थिए ,पानी नचल्ने ,छोएको  नचल्ने जात हरुको साझा नाम दलित हो भनेर, तेस्पछि त कति ठाउँ मा सुने सुने,कहिले दलित र गैरदलित कोझगडा को समाचारमा  सुने ,कहिले  दलित हरु लाई मन्दिर पस्न नदिएको समाचार मा सुने ,कहिले जबर्जस्ति मन्दिर प्रवेश को घटना कोसमाचार मा सुने ,कहिले छुवाछुत को बेबहार मा भएको झगडा को समाचारमा सुने,सुने धेरै रुप र प्रसङ्ग मा दलित सब्द सुन्ने मौका पाए,बिस्तारै बिस्तारै दलित राजनीति,दलित मुक्क्ति, उत्पीडित,उपेछित,समानता, जातिय समानता जस्ता सब्द हरु पनी मेरो कलिलो दिमागमाभर्ने मौका पाए ,अनि त्यसै गरि तिनै शब्द अनुसार काम गर्न खोलिएका संघ संस्था अनि दलित को नाममा खोलिएको राजनैतिक पार्टी हरुकोभ्रात्री संगठनहरुको नाम हरु पनी सुने चिने । त्यसताका प्राय जसो समाचार हरु मा दलित लाई मन्दिर मा प्रवेशगर्न निदिएको अनि हुलका हुलमानिस, नेतागण हरु दलितका संस्था का प्रतिनिधि हरु गएर जबर्जस्ति मन्दिर प्रवेश गराएका घटना हरु,धारा छोएको निहुमा दलित ले कुटाइखाएको अनी काठमाडौं बाट एकहुल अगुव हरु गएर  स्थानिय  दलित सज्जनहरु जम्मा भएर फेरी तिनिहरु लाई ढाड भाचिने गारीठोकेको,चियपसलमा ,मन्दिरमा ,धारमा ,गाउमा ,टोलमा जाहासुकै छुवाछुत को घटना हुँदा सज्जन, ज्ञानी ,भद्र भलाद्मी दलित मित्र हरु लेउत्तेजित भएर बादला लिएको समाचार हरु सुनिन्थ्यो अनी हामी सबै लाई पनि लग्थ्यो ठीक गरेछन्, यसरी मजा चखाएपछी मात्र तिनिहरुलेचेत्छन ,हामीलाई दबाउने हरुलाई  यसैगरी  तहलगाउनु पर्छ,अनी म मात्र हैन म भन्दा पहिले का अनी म पछी का दलित तन्नेरी हरु ले बिभेदको घटना को बादलामा गरिने उपचार् कारुपमा सिकेको अनी सिक्ने यही हो अनी यही सिकाइ र बुझाई को पारीणाम र निरन्तरता हुन जीवनबिक।

         

आज एक नेपाली चेली एसिड आक्रमण ले घाइते र असक्त अवस्थामा अस्पातल को शैया मा लडिरहेकिछिन भने तेही घटनाघटाऊने एक दलित  युबक त्यस  अपराध को सजाय भोग्न बिना कुनै सन्कोच र पश्चाताप प्रतिक्ष्या गरिरहेको छ। एउटा श्रमाजिवी समुदाय कोसदस्य अनी एक गरीब र श्रमजिवी बाबु को योग्य र सक्ष्यम सन्तान ले यती ठुलो योजना का साथ घटना घटायो  भनेर विश्वाश गर्न पनि गाह्रोछ, तर यो सत्य हो । घटना घटेको छ अनी अपराधी एक दलित युबक हो भन्ने साबित भाईसकेको एस अवस्थामा मैले पढ्दै छु अनी सुन्दैछु किजतिये बिभेद ले निम्त्यएको घटना हो रे यो भनेर तर म मान्न तयार छैन, सिँगो दलित  समुदय को बदनाम  भो रे म मान्न तयार  छैन ,घटना निम्त्याउने दलित   समुदाय को सोच र तेस्ले सिकएको पाठ अनी दलित आन्दोलन लाई सहिदिशा दिन नसक्ने दलित राजनीति हो ।

       हाम्रो दलित राजनीति ले दलित मुक्ती को आन्दोलन लाई कहिल्यै शही दिशा दिन सकेन, कहिले धन कमाउन दलित राजनीति को प्रयोग भयो त कहिले आफ्नो आफ्नो चर्चा र प्रसिद्धी कमाउन दलित राजनीति प्रयोग भयो ,हामीले कहिल्यै पनि दलित समुदय को क्ष्यमता मा विश्वाश गरेनौ कहिले ति लाखौं दलित तन्नेरी हरु को क्ष्यमता मा विश्वाश गरेनौ, कहिले श्रम बिना ज्याला खोज्यौ त कहिले मेहेनत बिना प्रतिफल खोज्यौ। लडेर ,जुधेर , झगडा गरेर,जबर्जस्ती गरेर ,कसैले गरेको छुवाछुत को व्यबहारलाई बादला  लिएरै समाज परिवर्तन हुन्छ भन्ने सोच्यौ ,कसैले मन्दिर पस्न दिएन हजारौं को संख्यामा  मान्छे जम्मा गरेर  उनिहरुको   टाउको फुटाउनु मा  हाम्रो जीत अनि हाम्रो मुक्त्ति देख्यौ , खोज्यौ, कसैले हामी ले छोएको खाएन पिटेर तह लगायौ ,कसैले तल्लो जात भनेर हेप्न खोज्यो ढाड भाचेर तह लगायौ,तर कहिले सोचेनौ कि समाज ले किन हामीलाई  हेप्यो , किन छोएको खाएन ,किन तल्लो जात र दलित भन्छ कहिले सोचेनौ हामीले । हामीले दलित शब्द लाई बेच्यौ मात्र ,हामी दलित र दलित को पिडाको कथाहरु सुनेर रोमन्चित भयौ मात्र तर कहिले माथि उठ्न खोजेनौ,हामी अछुत नै रहन खोज्यौ , हामी दलित नै भनिन र बनिरहन चाह्यौ ,हामी तल्लो जात भनिने र हेपिने प्रबिर्तीमै बाँच्न चाह्यौ ,हामीले नबिन तरिका हरुको खोजिगरेनौ त्यसकारणले सधैं पछाडि पर्यौ , हामीले अनि हाम्रो राजनीति ले उत्तेजनाले समाज परिवर्तन गर्न खोज्यौ तर यो बिर्सियौ कि समाज उत्तेजना ले परिवर्तन हुदैन समाज चेतना ले बदलीन्छ,हामीले नि:सुल्क शिक्षा पछी माग्यौ तर जागिर पहिले चाहियो हामीलाई, हामी चेतन शील बनेनौ तर समाजले सचेत नागरिक सम्झ्योस भन्ने चाह्यौ, बिहान उठेर अनुहार धुन जनेनौ तर सधैं नुहएको सम्झुन अरुले भन्ने सोच्यौ,दिनको  सुरुवात जाड र रक्सी पिउदै गर्छौ हामी तर कसैले जडिया भनेको पचाउन सकेनौ ,सफा चिटिक्क पर्न जानेनौ तर हामी सबैतिर सबैले सफा छ भनोस भन्ने  सोच्यौ,महिनौ नधोएको कपडा लगाएर धुस्रे फुस्रे बनेर हिड्छौ तर पनि हाम्ले छोएको सबैले खाओस भन्ने सोच्यौ हाम्ले, सरसफाइ मा कहिले हाम्रो ध्यान जादैन, हाम्रो घर परिवार मा राम्रो बोलिबचन सिकाउन सकेनौ हामीले ,अरुले सुन्दा पनि लाज नमानी फोहोरी शब्द हरु प्रयोग अर्दै झगडा गर्छौ तर समाज मा सम्मनित स्थान खोज्छौ हामी,समानता खोज्छौ हामी तर समान बन्न खोज्दैनौ ,छोएको खाओस भन्ने सोच्छौ हामी तर घिन्लाग्दो बनेर हिंड्न छोड्दैनौ,घर भित्र पस्न नदिएको मा दुखी हून्छौ हामी तर कसैले घर भित्र पसाउन योग्य बन्दैनौ हामी , स्मरण रहोस् घिन्लाग्दो फोहोरी ले छोएको दलितलेनै खाँदैन अरुकोत केकुरा ।हामी आफु लाई कहिले बादलदैनौ तर समाज हाम्रो लागि बदलीएको हेर्ने रहर पालेर हिड्छौ र समाज बदलिएन  भने प्रतिसोध लिन्छौ हामीले अनी हाम्रो दलित आन्दोलन ले हाम्रो समुदाय लाई आज साम्म पढाएको पाठ यही हो अनी यही पाठ को  एक कुसल पात्र हुन जीवन बिक ।

      हामि दलित अगुवा हरुले सफल बन्न सफल हुन कती चोटि नेताज्यु हरु को खुट्टामा ढोग्नु पर्‍यो होला ढोग्यौ,काहा धाउनपर्छ धायौ ,कस्लाई भन्नु पर्छ भन्यौ हाम्ले अनी बाल्ल पायौ सफलता, सफलता नपाउन्जेल अनेक सपना बेच्छौ अनी सफलता पाए पछी साली  च्यापेर पोखरा तिर लग्ने प्रबिर्तीले नेत्रित्व गरेको राजनीति हो हाम्रो दलित राजनीति , सुन्दा कसैलाई अचम्म लाग्ला ,अनि समन्धित हरु लाई रिस पनि उठ्ला तर यथार्थ एही हो,नाम र दाम पाइन्छ अनि ठालु पल्टिन पाइन्छ भनेर दलित राजनीति मा लागेका अनि पार्टी का नेता को खुट्टा ढोगेर सफल बन्ने अनी कहिले जाजरकोट को कार्यक्रम को फोटो ,कहिले कास्की को दलित समुदायले गरेको अभिनन्दन भनेर फेसबूकमा लेख्न र फोटो टास्न  गरिने राजनीतिले,नेत्रित्वले डोहोराएको समुदाय हो हाम्रो समुदाय जसले पिडा र जातिय बिवेदमा उत्तेजित हुन सिकायो ,कसैले हेप्यो जात को कुरा गर्यो प्रतिसोध लिन मात्र सिकायो ,सफल र सबल बनेर तिनीहरुलाई जित्न कहिले सिकाएन, मन्दिर पस्न नदिदा नाराबाजी जुलुश र हानाहान गर्न सिकायो सिमेन्टको घरमा राखेकै देउता पुज्नु जरुरि छैन पसल बाट देउता को फोटो किनेर घर मै पुजागरे पनि आनन्द त्यही मिल्छ भनेर सिकाउन सकेन ,छोएको कसैले खाएन बिरोध गर्न कुटाकुट गर्न सिकायो आफ्नो खाउ अरुले छोएको खाओस नखाओस त्यो उसको कुरा हो भनेर सम्झाउन सकेन, हाम्रो लागि गरिएको भनिएको राजनीति र त्यस्का ठेकेदारहरुले कहिलेपनी तिमी सफा बन्न सिक सधैं ,राम्रो बानी अंगाल,सबैसँग राम्रो व्यबहार गर , खराब अदात छोड ,घर परिवार मा राम्रो बातावरण बनाउ राम्रो सस्कार को बिकास गर ,आफुलाई बदल तिम्लाई हेर्ने समाज को हेराइ आँफै बदलिने छ ,तिमी आँफैमा बलियो बन  तिम्लाई हेप्ने समाज आँफै कम्जोर हुनेछ ,ब्यक्ती आफु आफु मा परिवर्तन ल्याउ समाज आँफै परिवर्तन हुन्छ भनेर सिकाउन सकेन ,सिकयो त केवल जतिय बिभेद हामी माथि को अन्याय हो , त्यसको लागि दन्ड नै दिनु पर्छ भनी सिकायो ,पछी पर्नु र अछुत भनिनु हामी नबनेर हो यथास्थिती मै बस्नाले हो भनेर चेतना दिन सकेन बरु कनुन मा साजय को ब्यबस्था गर्न लागिपर्‍यो ,तर याद गरेन कि द्न्ड ले मनीस को मस्तिक मा प्रतिसोध मात्र बढाउछ भनेर ,कुनै गैर दलित लाई भेद्भाव गरेको खन्डमा सजय दियो भने उस्को मानमा छुवाछुत को भावना कम हुनुको साटो झन झन बढाउने काम गर्छ , झन प्रतिसोध मात्र बढाउछ भनी बुझ्न सकेन। आज भोली हाम्रा केही केही  साथी हारु बिनासन्कोच हामीलाई आफ्नो घरभित्र लान थालेका छन ,  सङै बसेर खान्छन ,समाज मा पनि सम्मान  पाउन थालेका छौ हामीले ,आजकल काठमाडौं मा कोठा खोज्न जादा बिरलै जात सोधिएको पाईन्छ,आन्तर जतिय विवाह गर्नेको संख्या दिनानुदिन बढेको पाईन्छ,यो सबै चेतना ले भएको हो ,बिस्तारै सिछित हुँदै गएको हाम्रो समाज को नतिजा हो यो ,दलित अगुवा हरुले बेबस्था गरिदिएको १०००००/- रुपैया इनाम ले हैन नत तिन्ले गरेको सार बिहिन भाषाण र दण्डको ब्यबस्था को कारणले हो । मत भन्छु राज्य कोश र  बिदेशी सहयोग सिद्ध्याउनै पर्दैन दालित मुक्तिका लागि, फगत दलितहरु को साथ साथै सम्पूर्ण नेपाली समाज लाई  गुणस्तरीय शिक्षा निशुल्क गर्ने माग मात्र  हामी सम्पूर्ण दालित हरुले बोकेर हिंडे पुग्छ ,आँफै उन्मुलन भएर जानेछ हाम्रो समाज बाट जतिय विभेद, समाज बदल्न हाम्रा अगुवा हरुले गरेको जस्तो नाटक हरु मन्चन  गरिरहनु पर्दैन ,बर्सौ देखी चलिआएको चलन हरु कसैले चटक गरेर, मन्त्र फुकेर तुरुन्त हटेर जादैन,तेस्कलागी पर्खनु पर्छ ,यो एउटा प्रकृया हो ,समय लाग्छ, चेतना चाहिन्छ, ज्ञान चाहिन्छ , चेतना दलितमा  मात्र भएर हुन्न पुरै समाज मा फैलनु पर्छ र त्यसको आधारनै  नि:सुल्क र फराकिलो शिक्षा हो।

         हामी, हाम्रो राजनीति अनी हाम्रा  होनहार दलित राजनीतिग्य हरु ले सिकेको अनी  सिकाएको  पाठ को नतिजा हुन जीवन बिक,जीबन बिक अपराधी हैनन नत यस घटना घट्नु मा उनीएक्लै दोशी हुन,उनी त एक प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन,योजनाकार र कथाकार त हामी, दलित अधिकारकर्मीहरु , कार्यकर्ताहरु ,   बुद्धिजिविहरु,हाम्रो राजनीति अनी हाम्रा दलित राजनीतिग्य हरु होउँ,हामी ले दिन सक्ने र दिएको चेतना को स्तर हेर्ने हो भने त यस्ता कैयौ घटनाहरु घट्थे होलान र अझै घट्नै बाँकी होलान , कयौ जीवन बिक हरु हात मा एसिड लिएर फेरी कोही माथि प्रहार गर्न तयार छन होला,हाम्रो समाज को चेतना को स्तर हेर्दा त डर्लाग्दो अवस्था सिर्जना हुने खतरा अझै बाँकी छन कती जस्तो लाग्छ । घटना हाम्रो सोच र सिकाइ हरुले घटाएको हो,दोशी जीवन बिक मात्र हैन सिंगो दलित समुदाय हो जास ले आज सम्म उत्तेजना बढाउने र मान्छे उचाल्ने र भिडाउने र घटनाहरु निम्त्याउने बाहेक यो समाज लाई केही सिकाउन सकेन त्यसैले घटना जो घट्यो त्यास्को जिम्मेवारी तमाम दलित अग्रज , अनी दलित हरुले लिनु पर्छ जस्ले भिड उचाल्नु मै परिवर्तन देख्यो,हिङ्सा मा विश्वाश गर्‍यो,कानुन भन्दा माथिउठेर अत्मनिर्णय गर्न सिकयो ।

         हामी सधैं हाम्रा तुक बिनाका लामो पट्यार लाग्दो भाषाणहरु मा भन्नेगर्छौ  हामी दलितहरु सोझा ,इमानदार र श्रमजिवी छौ भनेर तर हामी आफुलाई आन्याय पर्दा सबैले एसिडका फोहाराहरु छ्याप्दै हिंडेउभने भोली खुडा , खुकुरी  हानिएला बन्दुक पड्किएला समाज अपराधी बन्दै जाला याद राखौ । अनी यो पनि याद राखौ हाम्ले यसरीनै समाज को सोच बदल्न खोज्यौ भने हाम्रो सोझोपन अनी इमन्दारिता माथि प्रश्नउठ्न थाले के गर्ने ?हम्रो श्रम माथि विश्वाश गर्न छाडियोभने के गर्ने ? हाम्रो श्रम बिक्न छोड्यो भने के गर्ने ? के खाने ?स्थिती कती भयबह हुन सक्छ सोचौ,सबै बिदेशिएर पनि सम्भव छैन र हामीलाई  हाम्रो स्वभाव था छ र हामी त्यहा पनि आफ्नो कला देखाएर छोड्छौ र त्याहा पनि  टिक्दैनौ आनी के गर्ने ? अनी यो पनि याद राखौ बिभेद गर्‍यो भनेर जस्लाई  एसिड छ्याप्दै हिड्छौनि, उनिहरु को जमात हाम्रो भन्दा बिशाल छ ,उनिहरुले पनि हामीले जस्तै आफ्नो मर्यादा बिर्सें भने के हुन्छ? कहाँ भाग्ने ?  के गर्ने ? बिरमी हौ हामी जस्ले आन्याय पर्दा अरुलाई प्राहर गर्छौ, आघात पुर्याउछौ ,सभ्य समाज को मर्यादा  र आफ्नो मानवता लाई बिर्सेंर,जलाएर गरिने यस्तो कुकर्म ले सभ्य समाज को कल्पना गर्नु र मुक्ती को आशा गर्नु मुर्खता हो । 

          कुरा यहाँ केवल जीवन बिक को मात्र हैन ,अनी ति निर्दोस दुई किशोरि हरु को मात्रा पनि हैन कुरा यहाँ सिँगो राष्ट्र को छ , हाम्रै गलत  सोच्ले प्रेरित भएर  अपराधी बनेका जीवन बिक  र उनी जस्ता अरु सबैलाई हतोत्साहित गर्नेहो र उनिहरु मा नयाँ सोच र नयाँ भावना बिकास गर्ने हो अनी हामी आफ्नो राजनीति र आन्दोलन लाई शही बाटो मा लानेहो भने र साथ-साथै यि नविन किसिम का घटना हरुले समाजमा  हामी प्रती बन्दै गएको गलत सोच लाई हटाउनु छ भने ,जीवन बिक को हात बाट भएको अपराध ले  हाम्रो समुदाय माथी  लागेको कालो पखल्नु छ भने अनी हामी दलित अझै पनि सोझा ,इमान्दर छौ ,अझै हामीलाई हाम्रो सिप र श्राम मा विश्वाश छ भनी देखाउनु छ भने बेला अझै टरेको छैन सम्पूर्ण दलित समुदाय ,दलित कार्यकर्ताहरु ,दलित बुद्धिजिवीहरु ,दलित अगुवाहरु ,अधिकर कर्मिहरु सबैले हिम्मत जुटाएर सम्पूर्ण दलितहरुको इज्जत र इमान दाउमा परेको यस घडीमा एसिड आक्रमण को उक्त घटनामा घाइते ति दुई  किशोरिहरु तथा ति  छोरीहरुका आमा हरु सँग घटना को नैतीक जिम्मेबरी लिदै दुइहात जोडेर माफि मग्नु को बिकल्प छैन । सबैको जय  होस्।  

-बुद्ध परियारको बल्ग बाट साभार