दाङको आमसञ्चारमा दलित सहभागिता -नवीन अभिलाषी

पृष्ठभुमि :
मोफसलको पत्रकारितामा दाङको अवस्थालाई सन्तोषजनक मानिन्छ जिल्लामा सञ्चारमाध्यमको विकास यसको विस्तार तीब्र गतिमा भइरहेको दाङमा करिव १५ वर्षयताको समयलाई नियाल्ने हो भने सञ्चारको विकासले कायापलट भएको अहिले एक दर्जन बढी एफ.एम. रेडियो, आधादर्जन दैनिक पत्रिका त्यतिकै मात्रामा साप्ताहिक, मासिक, द्वैमासिक, त्रैमासिक अर्ध
वार्षिक पत्रपत्रिकाहरु निरन्तर प्रकाशित भइरहेका छन् विभिन्न समस्याका बाबजुत पनि जिल्लामा सञ्चारमाध्यमहरुले आफ्नो धर्म छोडेका छैनन् सामाजिक विकासमा सञ्चार माध्यमको भुमिका महत्वपूर्ण रहेको अवगत भएकै कारण यसको विकास विस्तारमा सकारात्मकता देखिएको देशमा जारी आमुल परिवर्तनको श्रृङ्खलासँंगै सञ्चार माध्यमको भुमिकालाई अतुलतिय मानिदै आएको सामाजिक विकास परिवर्तनको सम्वाहकका रुपमा सञ्चार माध्यम हो
जिल्लामा सञ्चालित सञ्चार माध्यममा करिव दुई दर्जन बढी दलित समुदायका व्यक्तिहरुले काम गर्छन् कोही पत्रकारिता गर्छन् भने कोही प्रेसका विभिन्न क्षेत्रमा काम गर्दै आएका छन् केही वर्षयता जिल्लाको सञ्चार माध्यममा दलित समुदायका व्यक्तिहरुको आकर्षण देखिन्छ नेपाल पत्रकार महासंघमा अहिले जना दलित समुदायका पत्रकारहरु छन् त्यसमध्ये जिल्लामा आधा क्रियाशील छन् तर, विभिन्न मिडियामा आबद्ध भई काम गरिरहेका क्रियाशील दलित समुदायका पत्रकारहरु धेरै छन् दलित समुदायका पत्रकारहरु एकताबद्ध भइ दलितका मुद्दाहरु उठान, प्रसारण प्रकाशनका विषयमा सक्रिय हुने उद्देश्यका साथ जिल्लाका दलित पत्रकार संघ गठन भएको तर, विविध कारणले त्यो पछिल्लो समयमा क्रियाशील हुन सकेको छैन तर, पनि दलित समुदायका पत्रकारहरुले पत्रकारितालाई निरन्तरता दिइरहेका छन्, भने विगतका तुलनामा दलितका मुद्दाहरु सञ्चार माध्यममा आइरहेका छन्
वर्तमान अवस्था
यतिबेला रुपान्तरणको सिलसिलालाई जोड्ने हो भने सोचे अनुरुपको दलित सवालका विषयहरु प्रकाशन प्रसारणमा न्यून छन् यस विषयमा सम्बद्ध सरोकारवाला पक्षहरु सशक्त जिम्मेवार नै छन् सञ्चार माध्यममा दलित आवाजलाई पर्याप्त मात्रामा समेट्न नसकिरहेको अवस्था जनआन्दोलन दोस्रोपछि देशमा राजनीतिक, सामाजिक बैचारिक विकासले तीब्र रुप लिएको त्यसो हामीले विकासको नाममा भौतिक विकासलाई मात्र प्रधान ठान्छांै यद्यपी विकासको सर्वमान्य परिभाषाले त्यसलाई मात्र विकास मान्दैन विकास हुनका लागि मानवीय साेंच विचारको पनि विकास हुन आवस्यक भनिन्छ जबसम्म मानवीय सकारात्मक सोचको विकास हुँदैन, तबसम्म त्यस क्षेत्रको विकास सम्भव मानिदैन त्यसैले हाम्रो समाजमा कलंकका रुपमा विद्यमान जातीय विभेदको विषयमा समाज अझै अज्ञात बन्न खोजिरहेको महसुस हुन्छ राष्ट्रियस्तरदेखि स्थानीय स्तरसम्म हुने गरेका जातीय विभेदका सवाल एकपक्षीय छन् त्यस कारण आजसम्म हामीले विकासको नाममा भौतीक विकासलाई मात्र प्राथमिकता दिँदै आयांै तर, अब मानवीय सकारात्मक सोचको विकासलाई प्राथमिकता दिन आवस्यक रहेको जातीय विभेदका सवालमा हँुदै आएका अमानवीय घटनाहरु त्यही कुसोच कुसंस्कारकै कारण हुने गरेका छन्
दाङकै सन्दर्भलाई हेर्ने हो भने पनि विभिन्न समयमा विभिन्न जातीय विभेदका घटनाहरु भइरहेको पाइन्छ दाङका पहाडी गाविस तथा ग्रामीण भेगतिर जातीय विभेदका घटनाहरु हुने गरेपनि त्यस्ता घटनाहरु सञ्चार माध्यमसम्म आई पुग्दैनन् एउटा नेताले के भन्यो भन्ने कुरालाई फ्रन्ट पेजको समाचार बनाएर जातकै आधारमा मान्छेले मान्छेलाई गरेको अमानवीय व्यवहारको विषयलाई समाचार नमान्ने प्रवृत्ति दाङमा छन् जातीय विभेदका घटनाका सवालमा आवाज उठाउने काम एनजियो÷आइएनजियोको काम हो भन्ने सोचका कारण जातीय विभेदका विषय ओझेलमा छन् एउटा कुरा के पनि हो भने नेपालमा जातीय विभेदका घटनामा गैरसरकारी संस्थाले ध्यान दिँदैनथे भने अहिले पनि १९ शताब्दीकै अवस्था हुने थियो
त्यसकारण जातीय विभेदका विषयमा सशक्त आवाज एनजियो ÷आइएनजियोले उठाएकै पछिल्लो समयमा उठिरहेको पहिचानको विषयका परिचित दलित गैर दलित बीचको खाडलले पनि यो समस्या समाधानका लागि बाटो खोलेको छैन केही पत्रिका रेडियो बाहेकका सञ्चार माध्यमले दलित समुदाय उसको समस्यालाई खासै सम्बोधन गरेको पाइदैन केही पत्रिका रेडियोले दलित समुदायसँंग सबन्धित कार्यक्रम विचारहरु प्रकाशन प्रसारण गरेपनि धेरै जसोले त्यसलाई ध्यान दिएका छैनन्
चुनौतीहरु
त्यसो पत्रकारितामा टिकेर काम गर्नु आफैमा चुनौतीपूर्ण त्यो चाहे दलित होस्, चाहे जनजाति, क्षेत्री वा ब्राह्मण तर, अन्य समुदाय भन्दा दलित समुदायको एउटा व्यक्तिले पत्रकारिता गरेर समाज रुपान्तरणमा टेवा पु¥याउँछु भन्नु आफैमा चुनौतीपूर्ण त्यत्रि मात्र हैन मिडियासम्मको पहँुच नभएका कारण दलित समुदायका व्यक्तिहरु सञ्चार माध्यममा आउन सकेका छैनन् जति आएका छन्, उनीहरु निर्णायक तहमा आउँदैनन् अभावमा बाँचिरहेका दलित समुदायले न्यून पारिश्रमिकमा कडा काम गर्न सकिने स्थिति छैन जसलाई बुँदागत रुपमा यसरी देखाउन सकिन्छ
पँहुच नभएका कारण दलित समुदायका व्यक्तिहरु सञ्चारमाध्यममा काम गर्न पाउँदैनन् भने दलितका मुद्दाहरु कमै सम्बोधान हुन्छन्
पर्याप्त शिक्षाबाट बञ्चित दलित समुदायले सञ्चार माध्यममा काम गर्न समस्या
गरिबीका कारण बिहान बेलुका खान लगाउन समस्यामा रहेका दलितहरु यो क्षेत्रसम्म आउनु भनेको अत्यन्तै ठूलो कुरा हो
सञ्चालित सञ्चार माध्यमले कर्मचारीहरुलाई न्युन पारिश्रमिक दिएर काममा लगाउने गरेका कारण उनीहरुको न्यूनतम आवस्यकता पुरा नभई यो क्षेत्रबाट पलायन हुने गरेका छन्
दलित समुदायका व्यक्तिहरु सञ्चार माध्यममा आबद्ध भएपनि उनीहरु निर्णायक तहमा नभई आरजे, रिपोर्टर जस्ता तल्लो तहमा काम गर्न बाध्य छन् निर्णायक तहमा काम गर्नका लागि आवस्यक योग्यता दलितसँंग छैन
जिल्लामा कुनै पनि सञ्चार माध्यममा दलितमैत्री नीति व्यवस्था गरिएको छैन कुनै पनि विषयका मुद्दाहरु सम्बोधन, उठान, प्रकाशन प्रशारणको मापदण्ड छैन ।दलित समुदायका पत्रकारहरुका लागि जिल्लामा बसेर आफ्नो समुदायका मुद्दाहरु कसरी उठाउने विषयमा पर्याप्त तालिम, सेमिनार, छलफल गोष्ठी उपलब्ध छैनन्
दलित समुदायका पत्रकारहरुलाई एनजिओ÷आइएनजिओमा बाँध्न खोज्नुले पनि दलितका मुद्दाहरु उठ्न सकेका छैनन् भने दलितसँंग सम्बन्धित संस्था तथा कार्यालयहरुको खासै सहयोग हँुदैन
आगामी मार्ग
दाङमा अब जातीय विभेदका सवालमा सञ्चार माध्यमले सोच परिवर्तन गर्ने विषयलाई पनि जोड दिनुपर्छ अबको हाम्रो मिडिया मिसन मानवीय सकारात्मक सोचको विकासमा केन्द्रित हुन आवस्यक समाजमा ब्याप्त जातीय विभेद सम्बन्धी सकारात्मक सोचको विकास गर्न सञ्चार माध्यमले मात्र गर्न सक्छ सञ्चार माध्यमले योजनाबद्ध रुपमा अगाडि बढेको देखिएको पाइदैन यस विषयमा सामाजिक विकासक्रमलाई नियाल्ने हो भने पनि नेपाली समाज यहाँसम्म आइपुग्न धेरै कालखण्डहरु पार गरेको तमाम कालखण्डहरु पार गर्ने सम्बन्धमा प्रचार गरिएका कुसंस्कार मान्छेले मान्छेलाई मान्छे नसोच्ने प्रवृत्ति अझै कायम समाजमा हिजोको जस्तो क्रुर अवस्था आजभोलि नभए पनि त्यसको अवशेषले गर्दा समग्र विकासमा बाधा उत्पन्न गरिएको राज्यले महसुस गरेको
सामाजिक समुन्नत विकासमा सञ्चारको भुमिका यद्यपी त्यसलाई सशक्त रुपमा अगाडि बढाउन नसकिरहेको अवस्था जिल्लामा त्यसो खोजी तथा विकास पत्रकारिताको सिद्धान्त अनुरुप यस्ता विभेदका विषय ग्रस्त समस्याहरु सञ्चार माध्यममा पहँुचको दृष्टिले सन्तोषजनक छैन विविध कारणले सञ्चार प्रतिनिधि दलित बस्ती वा समस्या ग्रस्त स्थलमा पुग्ने व्यवस्था पनि छैन दलितले भोग्दै आएको यो विषय कुनै नयाँ हैन पुरानो नै हो सञ्चार माध्यम सधँै नयाँ विषयको खोजी गर्ने भएकाले पनि यस्तो हुनसकेको देखिन्छ पछिल्लो समयमा जिल्लामा अन्तर्जातीय विवाहको समस्या प्रमुख यसरी स्थानीय पत्रिकाले दलितका सवालहरुलाई पर्याप्त मात्रमा स्थान दिनसकेको छैन भने जिल्ला यस आसपासलाई क्षेत्र बनाएर सञ्चालित रेडियोहरुले पनि दलित सम्बन्धी कार्यक्रम नबजाएको पाइएको विविध कारणले यस विषय ध्यान दिन नसकिरहेको पाइएको जिल्लामा दलित पत्रकार संघ स्थापना भएको लामो समय भइसक्दा पनि कुनै उल्लेख्य काम गर्न नसकिरहेको प्रतित दलित पत्रकारहरुको अभाव गैर दलितले दलितका सवालमा चासो नदिँदा समस्या उस्तै छन् चेतना, शिक्षा आर्थिक व्यवस्थामा कमजोर मानिएका दलितहरु पारिश्रमिककै कारण पत्रकारितामा टिक्न सकिरहेका छैनन् दलितका सवाल लेखेर बोलेर जिल्लामा बाँच्न सकिने अवस्था छैन एउटा बाध्यताको बीचबाट दलित पत्रकारिता सञ्चार भइरहेको
दलित समुदायका केही विशिष्ट व्यक्तिहरु पनि सञ्चारको क्षेत्रमा आउनसकेका छैनन् दलित समुदायको क्षेत्रमा हँुदै आएका कामहरुको बारेमा अन्य दलित तथा गैरदलित अनविज्ञ छन् दलितहरुले सञ्चारका माध्यमहरुको प्रयोग गर्नसकेका छैनन् उनीहरु त्यो जान्दैनन् अब सञ्चारको प्रयोग भन्नाले रेडियो पत्रपत्रिका सुन्नु पढ्नुमा मात्र सीमित सोच हैन वर्तमान परिप्रेक्षलाई नियाल्ने हो भने दलित समुदायका विषयहरुलाई उठान गर्न दलित समुदायका पत्रकारहरु मात्र हुनुपर्छ भन्ने होइन गैरदलित समुदायलाई पनि दलित समुदायका मुद्दाहरुलाई आम समुदायका विषय हुन् भन्ने बनाउनका लागि अब सम्पूर्ण निकाय लाग्नुपर्छ


No comments:

Post a Comment